DW Türk’ün Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) iş birliğiyle yürüttüğü “Deforestation Inc. Araştırması”na (Deforestation Inc.) göre Myanmar’dan binlerce ton tik ağacı Türkiye’den ve Türkiye’den ithal edildi. ABD ve Avrupa Birliği (AB) tarafından uygulanan yaptırımlar. Avrupa’ya girmeye devam ediyor.
DW Türkçe’nin resmi bilgiler üzerinden yaptığı analize göre, askeri darbeden bu yana kereste AB’ye yaklaşık 45 milyon avroluk bir maliyetle girdi. Myanmar’dan gelen eserlere ambargo uygulamayan Türkiye, darbeden bu yana bu ülkeden odun ithalatını dört kattan fazla artırdı.
Araştırma kapsamında sızan belgelere göre bu ithalatın yaklaşık dörtte biri tek bir şirkete ait. Mehmet Cengiz’in yönetim kurulu başkanı olduğu Cengiz İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. Şirketin geçen yıl sadece Myanmar’dan tik ağacı ithalatı 3.2 milyon dolar olarak gerçekleşti.
Myanmar’da siyasi rejimi vurmaya yönelik yaptırımlarda boşluk olduğuna dikkat çeken çevre ve insan hakları örgütleri, askeri cuntanın finansmanını sağlayan kerestenin aracılar aracılığıyla ihraç edilmemesi için özel düzenlemelerin yapılmasını talep ediyor.
Lüks yatlarda ve mobilyalarda kullanılır
Eşsiz özellikleri nedeniyle dünyanın en değerli ağaçlarından biri olan tik, lüks yatlar ve mobilyalar için aranan bir malzemedir. Myanmar’ın yoğun ormanlarında büyüyen bu ağaç, onlarca yıl içinde yavaş yavaş büyür ve çok değerli olan tek tip altın kahverengi bir renk alır. ICIJ ve medya ortaklarının yaptığı saha araştırmasına göre, bir metrekarelik tik güverte 1.000 avroya kadar mal olabiliyor. Ancak süper yat işinde para sorun değil.
Birleşmiş Milletler’e (BM) göre Myanmar, 1990 ile 2015 yılları arasında yaklaşık 15 milyon hektar orman kaybetti. Global Forest Watch’a göre bu alan, Türkiye’nin tüm ormanlarından daha büyük.
Son yıllarda ülkeden satın alınan tik ağaçları, ormansızlaşma tehlikesinin yanı sıra başka bir sorun daha oluşturuyor: acımasız bir askeri rejimin finansmanı. Bu nedenle bu ağaçlar artık “kanlı tik” olarak anılmaktadır.
İnsanlar ateş açtı
Myanmar’da demokratik olarak seçilmiş hükümet 1 Şubat 2021’de devrildi. Darbeden sonraki günler ve haftalarda binlerce kişi iktidarın şiddetle ele geçirilmesini protesto etti. Ordu, protestolara kalabalığa ateş ederek ve yüzlerce kişiyi hapsederek karşılık verdi. İnsan hakları gruplarına göre, ardından gelen iç savaş 2.600’den fazla can aldı ve 1,4 milyon insanı yerinden etti.
ABD, Mart 2022’de köy yakma, toplu katliam, tecavüz ve diğer “korkunç suçların” bölge halkına sistematik olarak uygulandığını belirterek, Myanmar ordusunun Arakanlı Müslümanlara karşı işlediği suçları “soykırım” olarak kabul etti.
Darbeden bu yana ordunun döviz kazanma yolu olarak kereste satışına yönelmesiyle çevreler kaçak ağaç kesiminde artış gözlemledi. Cunta, gözlemcilerin yasa dışı uygulamaları izlemesini engellemek için çevre aktivistlerini ve ailelerini de tutukladı. Çatışma ve Çevre Gözlemevi’ne göre Myanmar’daki ormansızlaşma, dünyadaki çatışma bölgelerindeki en kötü çevresel tehlikelerden biri haline gelebilir.
Yaptırımlar yürürlüğe girdi
Myanmar’daki askeri darbeden bu yana AB, Birleşik Krallık, Kanada ve ABD, cuntanın Myanmar’ın doğal kaynaklarının sömürüsünden elde ettiği geliri sınırlamak amacıyla askeri cuntayla bağlantılı devlete ait işletmelere ve bireylere yaptırımlar uyguladı. Ancak kereste ticaretine yönelik yaptırımlar, kamu tekeli Myanmar Timber Enterprise (MTE) ve MTE’nin çoğunluk hissesine sahip olduğu yan kuruluşlarıyla sınırlıyken, AB, cunta bağlantılı birkaç kereste şirketini daha listeye ekledi.
Çevre ve insan hakları gruplarından gelen raporlar, Batılı hükümetlerin çabalarının Myanmar’dan doğal kaynak ticaretini durdurmak için yeterli olmadığını, çünkü alıcıların Myanmar eserlerini tüccarlar aracılığıyla kolayca elde edebildiğini söylüyor.
ICIJ ve medya ortaklarından gelen sorulara yanıt olarak, bir Avrupa Kurulu sözcüsü bir e-postada “Myanmar’dan kereste ithalatının üye devletlerin uzmanları tarafından uzun süredir tartışılan bir konu olduğunu” söyledi ve “Komisyonun durumu sürekli olarak izlediğini ve “uygulama zorlukları” da dahil olmak üzere zorluklarla karşılaşıldığında (üyeler, devletlerle aktif bir diyalog içinde olduğunu söyledi.
Myanmar’da askeri darbe sonrası sokaklar Fotoğraf: REUTERS
Askeri rejim 106 milyon dolar kazandı
ICIJ ve DW Turkish’in de aralarında bulunduğu medya ortaklarının AB ve BM verileri üzerinden yaptığı analize göre, 2022 yılında AB ve ABD merkezli şirketler tarafından yaklaşık 47 milyon avro değerinde kereste ithal edildi. Myanmar Ticaret Bakanlığı tarafından yayınlanan istatistiklere göre, askeri rejim geçen yılın Nisan-Aralık döneminde orman eserlerinin ihracatından 106 milyon dolardan fazla gelir elde etti.
DW Türkçe ve diğer medya kuruluşlarının görüştüğü şube temsilcileri, yaptırımların kereste ihracatını tamamen kapsamadığını ve bir boşluk oluşturduğunu açıklıyor.
AB yetkililerinin Myanmar tikinin kökeninin güvenilir bir şekilde izlenemediği yönündeki bulgularına rağmen, departmandaki uzmanlar bu bulguların üye devletler için bağlayıcı olmadığını söylüyor. Bazıları hala Myanmar kerestesinin ithalatına izin veriyor ve ithal tik ağacının 2021 yaptırımlarından önce hasat edildiğini iddia eden belirli belge türlerini kabul ediyor.
AB düzenlemeleri kerestenin yalnızca varış limanında denetlenmesine izin verir. Kereste AB pazarına girdikten sonra bir ülkeden diğerine sevk edilebilir.
İtalya’da tembel düzenlemeler
Eurostat verileri Almanya, Belçika ve Hollanda gibi ülkelerin Myanmar’dan kereste ithalatı üzerindeki kontrollerini sıkılaştırdığına işaret ederken, İtalya, Yunanistan ve Hırvatistan gibi ülkelerde tam tersi bir tablo var.
Ormansızlaşma A.Ş. Araştırma, AB uzmanlarının cunta kontrolündeki pazarda sağlam kayıtların olmaması nedeniyle Myanmar tikinin tüm sertifikalarını geçersiz ilan etmesine rağmen, birçok Avrupalı şirketin tonlarca Myanmar tik ağacı tedarik etmeye devam ettiğini ortaya koydu. Myanmar vergi dairesinden sızan belgelere göre İtalyan Comilegno Srl şirketi, 2021 Nisan-Eylül ortasında ülkeden 80 tondan fazla tik ithal etti.
Sektör temsilcilerinin ICIJ ve medya ortaklarına verdiği bilgilere göre, İtalyan yat güvertesi üreticileri ve kereste tüccarları tik ürünlerini Myanmar’dan aracılar aracılığıyla ithal edip diğer Avrupa ülkelerindeki müşterilere ihraç edebiliyor.
IRPI Media’nın araştırma kapsamında görüştüğü İtalyan Ormancılık Servisi’nden Yarbay Claudio Marrucci, İtalya’nın tik ağacına karşı hoşgörülü bir yaklaşıma sahip olduğunu, çünkü bu ağacın ülkenin tekne endüstrisi için çok değerli olduğunu söyledi. Marrucci, “Bu bir suç ama kuşları öldürmek kadar ciddi bir suç olarak görülüyor” dedi.
ICIJ’in Ormansızlaşma A.Ş. Araştırma Fotoğrafı: Ricardo Weibezahn – ICIJ
Tik ağacı da Türkiye üzerinden AB’ye mi gidiyor?
DW Turkish’e konuşan Türk tik ithalatçısı, isminin açıklanmasını istemeyen İtalyan firmaların kendisine ulaşarak kağıt üzerinde Myanmar tikinin menşeini değiştirerek satmasını istediğini söyledi.
İthalatçı, “İtalyan firmaları bu konuda çok agresif. Bize ulaştılar ve kağıt üzerindeki Myanmar tikinin menşeini değiştirip kendilerine satmamızı istediler.”
Myanmar’dan gelen eserlere ambargo uygulamayan Türkiye’de firmaların ahşap gibi malzemeleri ithal etmeye devam edeceği açık.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun açıkladığı dış ticaret istatistiklerine göre Türkiye’nin Myanmar’dan yaptığı odun ithalatı 2020 yılında yaklaşık 2 milyon 697 bin dolar iken askeri darbenin yaşandığı 2021 yılında da aynı seviyelerde devam ederek 2 milyon 697 bin doları buldu. 654 bin dolar. İthalat geçen yıl sert bir artış göstererek 2022 sonunda bir önceki yılın dört katından fazla 11 milyon 135 bin dolara ulaştı. Sadece bu yılın Ocak ayında yapılan ithalat 3 milyon 433 bin doları buldu.
DW Türkçe’ye konuşan tik ithalatçısı, İtalyan şirketlerinin baskısına boyun eğen bir Türk şirketi tanımadığını ancak araştırma kapsamında sızan bir istihbarat raporunun farklı bir olasılığa işaret ettiğini söyledi.
Raporda Myanmarlı bir tik ağacı üreticisi, 2018 yılında Türkiye’ye giden tik ağacının son müşterisinin Avrupa olduğunu belirtti.
Öte yandan resmi veriler Türkiye’nin İtalya’ya ilk kez 2022 yılında tik ağacı ihraç ettiğini gösteriyor. İtalya’ya ihraç edilen tik ağacının toplam maliyeti 498 bin 450 dolar. Bu rakam neredeyse birkaç yıl önce Türkiye’nin Myanmar’dan yaptığı toplam odun ithalatına eşit. TÜİK’e göre Türkiye, Myanmar’dan 2018’de 497 bin euro, 2019’da 1 milyon 184 bin euro değerinde ağaç ithal etti.
İş insanı Mehmet Cengiz, 2014’te dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’dan ödül alırken Fotoğraf: Emrah Gürel/AP Fotoğraf/resim ittifak
Tik ağacında Mehmet Cengiz de sahnede
Araştırma kapsamında incelenen belgeler, Myanmar’dan yapılan tik ağacı ithalatında Türkiye’den Cengiz İnşaat Sanayi ve Ticaret AŞ’nin öne çıktığını gösteriyor.
Sızdırılan ithalat kayıtlarına göre Cengiz İnşaat, 2022 yılında Myanmar’dan yaklaşık 3 milyon 176 bin 305 dolar değerinde tik ağacı ithal etti. Bu ithalat, beş farklı sevkiyatla gerçekleşti.
Söz konusu ithalat rakamı, geçen yıl Türkiye’nin Myanmar’dan yaptığı tik ağacı ithalatının neredeyse dörtte biri iken, darbe öncesi döneme denk gelen 2020 yılı toplam ithalatının yaklaşık yarım milyon dolar üzerinde.
Cengiz Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Cengiz, DW Türkçe’nin bu büyüklükteki tik ithalatının amacı, söz konusu ağaçların iç piyasada kullanılıp kullanılmadığı veya laf konusu olup olmadığı konusundaki sorularını yanıtlamadı.
Cengiz Holding, son yıllarda tüm Türkiye’de yaşanan çevre tahribatının aktörlerinden biri olarak öne çıkıyor. Holding’in hayata geçirdiği inşaat, madencilik ve enerji projelerine karşı bugüne kadar çok sayıda önlem alındı.
Kamuoyunun anahtar teslim ihaleler yapması, vergi borçlarını kapatması ve teşvikleriyle tanınan Mehmet Cengiz’in son olarak deprem bölgesine 3 milyar TL’lik bağışıyla gündeme gelen Mehmet Cengiz’in ardından Eti Alüminyum’a 3 milyar 10 milyon TL teşvik verildi. Cengiz Holding iştiraklerinden , Resmi Gazete’de yayımlanan kararla. tartışmalara yol açmıştı.
